Μαθητή

Το σχολικό βιβλίο αποτέλεσε στήριγμα της βιβλιοπαραγωγής. Η ιστορία του παρουσιάζει πολλές διακυμάνσεις. Μια απόπειρα δημιουργίας κρατικού μονοπωλίου (με βασιλικό διάταγμα το 1836) δεν εφαρμόστηκε μετά την αντίδραση των επαγγελματιών του βιβλίου και καταργήθηκε δυο χρόνια αργότερα. Από τότε το σχολικό βιβλίο αποτέλεσε αντικείμενο σκληρής διαμάχης με στόχο την εμπορική χρήση του κι απ’ τη σκοπιά αυτή ενδιαφέρει την ιστορία της έκδοσης. Η μόνιμη και διευρυνόμενη αγορά του σχολικού βιβλίου λειτούργησε ως πρώιμο θερμοκήπιο για τους επαγγελματίες του βιβλίου πολύ πριν διαμορφωθεί η σύγχρονη επαγγελματική δομή της έκδοσης. Ο τρόπος παραγωγής, επιλογής και διάθεσης του σχολικού βιβλίου πέρασε από πολλές φάσεις μέχρι να οριστικοποιηθεί το πέρασμά τους στον απόλυτο κρατικό έλεγχο με την ίδρυση του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων το 1937. Από το 1838 μέχρι το 1882 εφαρμόστηκε η πολιτική του ελεύθερου ανταγωνισμού, με όλο και αρνητικότερες επιπτώσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ο αχαλίνωτος ανταγωνισμός παρήγαγε διαφθορά, αναξιοκρατία, χρηματισμούς επιτροπών κρίσης και εκπαιδευτικών κ.λπ. και καταργήθηκε από την κυβέρνηση Τρικούπη το 1882. Επανήλθε το 1895 μέχρι το 1907 με τα ίδια προβλήματα. Ενδιάμεσα από το 1882 μέχρι το 1895 εφαρμόστηκε η πολιτική του ρυθμιστικού κρατικού παρεμβατισμού με έγκριση ενός βιβλίου για κάθε μάθημα και για τέσσερα χρόνια μετά από διαγωνισμό. Η πολιτική του ρυθμιστικού κρατικού παρεμβατισμού εφαρμόστηκε και στη περίοδο 1907-1916. Σε αυτή τη δεύτερη περίοδο καθιερώθηκε α) η αποκλειστική χρήση του Αναγνωστικού στα Δημοτικά σχολεία και β) η αποζημίωση των συγγραφέων των εγκεκριμένων σχολικών βιβλίων με ταυτόχρονη απόκτηση των δικαιωμάτων των βιβλίων για μια τετραετία από το Δημόσιο. Το 1910 εκδόθηκαν τα πρώτα αναγνωστικά στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής, στα οποία ήταν επικολλημένο ειδικό βιβλιόσημο. Οι δεκαετίες του 1920 και 1930 χαρακτηρίστηκαν από την εναλλαγή των δύο πολιτικών (ελεύθερου ανταγωνισμού και κρατικού παρεμβατισμού), αλλά με τη δικτατορία του Πάγκαλου εισάγεται και η λογοκρισία. Η διάδοση των αριστερών ιδεών μετά την επιτυχία της Ρωσικής Επανάστασης και την καταστροφή του 1922 «δημιούργησε την επείγουσα ανάγκη ελέγχου της ελληνικής κοινωνίας» με άμεση συνέπεια την καθιέρωση της πολιτικής του κρατικού μονοπωλίου από τη δικτατορία του Μεταξά.   Πηγή: Τσοκόπουλος Βάσια, (1997). Ιστορία της έκδοσης στην Ελλάδα 1830-1974. Αθήνα: Μια ερευνητική μονογραφία την οποία ανέθεσε το ΕΚΕΒΙ και αναρτήθηκε στον κόμβο του.